Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΙΧΑΛΗΣ
( Ελευτερία ή Θάνατος )
ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ - Εκδ.«ΕΛΕΝΗΣ Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ»
Απόσπασμα από τον πρόλογο του έργου:
" Πολλοί που διάβασαν τον Καπετάν Μιχάλη θαρρούν πως τέτοια παιδιά – τέτοια αντράκια, όπως λέμε στην Κρήτη – ποτέ δεν υπήρξαν, ούτε άντρες τόσο χεροδύναμοι, τόσο ψυχοδύναμοι, που ν’ αγαπούν με τόση λαχτάρα τη ζωή και ν’ αντικρίζουν με τόση περιφρόνηση το θάνατο. Πώς να πιστέψουν οι άπιστοι τι θάματα μπορεί να γεννήσει η πίστη; Ξεχνούν πως η ψυχή του ανθρώπου γίνεται παντοδύναμη, όταν συνεπαρθεί από μια μεγάλη ιδέα. Τρομάζεις όταν, ύστερα από πικρές δοκιμασίες, καταλάβεις πως μέσα μας υπάρχει μια δύναμη που μπορεί να ξεπεράσει τη δύναμη του ανθρώπου· τρομάζεις, γιατί από τη στιγμή που θα καταλάβεις πως υπάρχει η δύναμη αυτή, δεν μπορείς πια να βρεις δικαιολογίες για τις ασήμαντες ή άναντρες πράξες σου, για τη ζωή σου τη χαμένη, ρίχνοντας το φταίξιμο στους άλλους· ξέρεις πια πως εσύ, όχι η τύχη, όχι η μοίρα, μήτε οι ανθρώποι γύρα σου, εσύ μονάχα έχεις, ό,τι κι αν κάμεις, ό,τι κι αν γίνεις, ακέραιη την ευθύνη. Και ντρέπεσαι τότε να γελάς, ντρέπεσαι να περγελάς αν μια φλεγόμενη ψυχή ζητάει το αδύνατο.
Καλά πια καταλαβαίνεις πως αυτή ‘ναι η αξία του ανθρώπου: να ζητάει και να ξέρει πως ζητάει το αδύνατο· και να ‘ναι σίγουρος πως θα το φτάσει, γιατί ξέρει πως αν δε λιποψυχήσει, αν δεν ακούσει τι του κανοναρχάει η λογική, μα κρατάει με τα δόντια την ψυχή του κι εξακολουθεί με πίστη, με πείσμα να κυνηγάει το αδύνατο, τότε γίνεται το θάμα, που ποτέ ο αφτέρουγος κοινός νους δε θα μπορούσε να το μαντέψει: το αδύνατο γίνεται δυνατό.
Το ελληνικό Γένος αν σώθηκε ως τα σήμερα, αν επέζησε ύστερα από τόσους εχτρούς – εξωτερικούς κι εσωτερικούς, προπάντων εσωτερικούς – ύστερα από τόσους αιώνες κακομοιριά, σκλαβιά και πείνα, το χρωστάει όχι στη λογική – θυμηθείτε τους τρεις εμποράκους που ίδρυσαν τη Φιλική Εταιρεία, θυμηθείτε το 21 – το χρωστάει στο θάμα. Στην ακοίμητη σπίθα που καίει μέσα στα σωθικά της Ελλάδας.
Ευλογημένη η σπίθα αυτή που αψηφάει τις φρόνιμες συμβουλές της λογικής, κι όταν φτάσει το Γένος στα χείλια του Γκρεμού, βάζει φωτιά σε ολόκληρη την ψυχή και φέρνει το θάμα. Στα θάματα χρωστάει η Ελλάδα τη ζωή της.
«Πατρίδα, πατρίδα,» αναστενάζει ο Μακρυγιάννης, «ήσουνε άτυχη από ανθρώπους να σε κυβερνήσουν! Μόνος ο Θεός… σε κυβερνεί και σε διατηρεί ακόμη!» Αλήθεια μόνο ο Θεός, μόνο η σπίθα· τη στιγμή που κιντυνεύει σε μια γωνιά της Ελλάδας να σβήσει, πετιέται σε μιαν άλλη και γίνεται πυρκαγιά.
Πετάχτηκε σήμερα στην Κύπρο. Ποιος μπορεί, μιλώντας για την Κρήτη και τον Καπετάν Μιχάλη, να μη φέρει στο νου του, με αβάσταχτη οδύνη και περηφάνια, το ανανεούμενο πάλι μπροστά μας ελληνικό θάμα – την Κύπρο και τον Ακρίτα;[1]
Ας είναι καλά το ηρωικό τούτο αρχοντονήσι· ο κόσμος που θαρρούσαμε, στα μεταπολεμικά ετούτα χρόνια της αποσύνθεσης, πως έχει σαπίσει, έχει ακόμα ψυχές που τολμούν και σηκώνουν κεφάλι στην υποκρισία, στην αδικία και στην αναίδεια. Η Κύπρος δεν είναι μια λεπτομέρεια, ένα απλό νησί στην άκρα της Μεσόγειος Θάλασσας· έχει γίνει σήμερα το μοιρόγραφτο κέντρο όπου παίζεται η ηθική αξία του σημερινού ανθρώπου.
Πάλι οι φρόνιμοι, οι λιγόπιστοι, δίνουν νηφάλιες, πολύ λογικές συμβουλές· πώς μπορεί, λένε, μια σπίθα φως να τα βάλει με τόσο παντοδύναμο σκοτάδι; Όμως ο αληθινός άντρας δεν απελπίζεται· ξέρει αυτός πως στον άτιμο, αλλοπρόσαλλο τούτον κόσμο ζουν, ας είναι και σε λιγοστά στήθια, μερικές θεμελιακές αρχές, θυγατέρες του ανθρώπου, που αυτός τις έπλασε με ιδρώτα, αίμα και κλάματα, κι είναι αθάνατες· οι περισσότερες γεννήθηκαν στην Ελλάδα· δυο οι πιο τρανές: η ελευτερία κι η αξιοπρέπεια του ανθρώπου.
Υπάρχει στον κόσμο τούτον ένας μυστικός νόμος – αν δεν υπήρχε, ο κόσμος θα ‘ταν από χιλιάδες χρόνια χαμένος – σκληρός κι απαραβίαστος: το κακό πάντα στην αρχή θριαμβεύει και πάντα στο τέλος νικάται. Θαρρείς κι είναι απαραίτητος αγώνας πολύς κι ιδρώτας πολύς για να εξαγοράσει ο άνθρωπος το δίκιο του – κι η ελευτερία είναι το πιο ακριβαγόραστο αγαθό· δε δίνεται δωρεάν μήτε από τον άνθρωπο μήτε από το Θεό· πηγαίνει από χώρα σε χώρα, όπου τη φωνάξουν, από καρδιά σε καρδιά, ανύπνωτη, ανυπόταχτη, χωρίς συμβιβασμό. Τώρα τη φώναξαν στην Κύπρο, και τη βλέπουμε με σίγουρη ορμή να δρασκελάει τα αιματωμένα κυπριώτικα χώματα.
Της στέλνει μήνυμα η Κρήτη, σκίζει το πέλαγο η φωνή της, περνάει τα Δωδεκάνησα και της φωνάζει:
- Βάστα, αδερφή· όμοια κι εγώ σταυρώθηκα και πόνεσα κι είδα ανάσταση· όμοια θα δεις και συ!
«Η τύχη μας έχει τους Έλληνες», λέει πάλι ο Μακρυγιάννης, «πάντοτε ολίγους… παλαιόθεν και ως τώρα, όλα τα θερία πολεμούν να μας φάνε και δεν μπορούνε· τρώνε από μας και μένει και μαγιά». Αυτή τη μαγιά τήνε λέω σπίθα. Είναι η σπίθα που καίει αθάνατη μέσα στα σωθικά της Ελλάδας.
Αυτό ‘ναι το μυστικό της Ελλάδας· σαν το παραμυθένιο πουλί καίγεται, γίνεται στάχτη, κι από τη στάχτη ξεπετιέται ανανιωμένη. Δε θα πεθάνει λοιπόν ποτέ η ράτσα ετούτη; Δεν μπορεί να την εξαφανίσει από το πρόσωπο της γης μήτε καν η διχόνοια; Όχι, δεν μπορεί· σίγουρα υπάρχει μέσα της κάτι το αναπάντεχο, το ανανεούμενο, το αληθινά θεϊκό· κι είχαν δίκιο τα παιδικά μας μάτια να ταυτίζουν τα Πάθη του Χριστού με τα Πάθη της Κρήτης, όπως, είμαι βέβαιος, σήμερα τα μικρά Κυπριωτόπουλα ταυτίζουν τα Πάθη του Χριστού με τα πάθη της Κύπρου· και περιμένουν με ακλόνητη πίστη κι αυτά, όπως κι εμείς τότε, την Ανάσταση. Μα ωσότου να ‘ρθει η ανάσταση, η ράτσα μας θα μένει σταυρωμένη και θα φωνάζει.
Θυμηθείτε το απόκρυφο Ευαγγέλιο που αναφέρει πως ο αγαπημένος μαθητής Ιωάννης στέκουνταν κάτω από το Σταυρό και κοίταζε με βουρκωμένα μάτια το Σωτήρα σταυρωμένο. Έβλεπε καθαρά το πρόσωπο του Ιησού να σπαράζει από τον πόνο· μα σιγά σιγά το πρόσωπο αφανίζουνταν, κι ο Ιωάννης άξαφνα κυριεύτηκε από τρόμο: δεν έβλεπε πια απάνω στο Σταυρό το πρόσωπο του Χριστού, παρά χιλιάδες πρόσωπα – άντρες, γυναίκες και παιδιά – σταυρωμένα. Κι έπειτα, ολομεμιάς, όλα αφανίστηκαν· δεν έμεινε πια στον έρημο βράχο παρά ο Σταυρός, κι απάνω στο Σταυρό μια Κραυγή σταυρωμένη.
Η Κραυγή σήμερα ετούτη η σταυρωμένη, η γεμάτη πόνο κι ανάσταση, είναι η Ελλάδα. "
[1] Ο Νίκος Καζαντζάκης πρόσθεσε τον πρόλογο στον "Καπετάν Μιχάλη", στη 2η έκδοσή του, το 1955. Είναι η εποχή που ξεκινά στην Κύπρο ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας (1955 - 1959) κατά της Βρετανικής αποικιοκρατίας.
Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΙΧΑΛΗΣ
( Ελευτερία ή Θάνατος )
ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ
Εκδ.«ΕΛΕΝΗΣ Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ» - 1981
(1η Έκδοση 1953)
Απόσπασμα από τον πρόλογο του έργου.
Για να πέσουν λίγο τα "γράδα", παραθέτω τον παρακάτω διάλογο από το κόμιξ "Ο Αστερίξ στην Κορσική".
Έγιναν μικρές εικαστικές παρεμβάσεις ώστε να θυμίζει την παλιοκαιρίτικη Κρητική λεβεντιά.
